Экспэрт Tuzin.fm Альгерд Бахарэвіч: «Беларусам быць можна»

На просьбу Tuzin.fm пісьменьнік Альгерд Бахарэвіч месяц сачыў за галасаваньнем ва ўсіх трох чартах і па выніку падзяліўся свамі эмоцыямі і назіраньнямі.

Памятаю, некалі ў 90-я любімым жартам у маёй тусоўцы было паслухаць апошнія шэдэўры знаёмых музыкаў, пазяхнуць і сказаць зь як мага больш душэўнай інтанацыяй: «Рабяты, а давайце зараз штосьці сваё!» Музыкі крыўдавалі — ім здавалася, што яны творцы, лякаматывы найноўшага, а не эпігоны ў прычэпным вагоне. Але, уласна кажучы, пра што гэта я?..

Хіба так пачынаюць пісаць пра сваё? Пра роднае?

Не, найперш я мушу падзякваць за прапанову паслухаць цягам месяца ўсю гэтую раскошу, у якой я вельмі хутка заблытаўся і адчуў сябе тым, кім доўга не хацеў прызнаваць — старым пердуном. Ну, і за магчымасьць выказацца пра нашую сапраўдную, нашую сучасную і свабодную беларускую музыку. Трэба, дарэчы, прыдумаць для яе яшчэ нейкае азначэньне на «с» — мо «суворую»? Бо менавіта такой яна мне збольшага падалася: музыкай без усьмешкі. «Па балоце Зюзя ходзіць і сьмяецца» — здаецца, так сьпявае «Нагуаль». То бок калі ўсьмешка ва ўсім гэтым і ёсьць, дык яна такая сабе зюзева, усьмешка Грымпэнскай дрыгвы, досыць злавесная і невядома што азначае.

Карацей, не хапіла мне ва ўсім гэтым іроніі і, галоўнае, самаіроніі: і нават «Марнатраўны сын», адна з улюбёных песьняў майго юнацтва, прагучала ў нядаўнім выкананьні Akute неяк занадта сур’ёзна, нават патасна. Няма адчуваньня разьняволенасьці — ці то беларуская мова для большасьці выканаўцаў застаецца нечым новым і нязьведаным, аб’ектам экспэрымэнту, а не сьвядомым выбарам, і таму якія тут усьмешкі — сур’ёзная справа!

Я не пра Вольскага, канечне. І не пра TonqiXod. Яны акурат пакідаюць наймацнейшае ўражаньне — натуральнасьцю таго, што робяць. Іхныя альбомы — найлепшае, што давялося праслухаць, і напэўна, я тут не арыгінальны. Што да астатніх выканаўцаў — гэта выразныя нэафіты, і гэтае нэафіцтва плюс несумненны прафэсіяналізм даюць у выніку тое, што музыка даваць не абавязаная — павагу да людзей, але не да іхнай творчасьці. Паслухаў — і нічога не зьмянілася. Ні ў табе, ні ў сьвеце, ні ў мастацтве. Толькі адзначыў недзе пра сябе, ціха і бяз злосьці: беларусам цяпер быць модна. І можна. І пакрысе галоўным робіцца гэта — а не сама творчасьць. У сваёй дэманстратыўнай беларускасьці сказаць нешта новае значна лягчэй, чым, напрыклад, у музыцы.

Карацей, напэўна, я проста даўно ня слухаў сваё-роднае ў такіх небясьпечных для здароўя колькасьцях, ды яшчэ прапушчаным праз такія неверагодныя жанравыя жорны, бо на «Тузіне», як з рога — усяго многа. Але пытаньне, ці можа і мусіць музыка быць беларускай па форме, зьмесьце і ідэйнай скіраванасьці, засталося для мяне адкрытым.

Вось, скажам, наткнуўся на «Сумнае рэгі» — і адчуў у музыках сымпатычнае жаданьне спалучыць неспалучальнае. Трагедыю Курапатаў і трымценьне «травы», жаль і джа, айчынную гісторыю і «гішпанскую грусьць» (адкуль яна ў хлопцах?). Не спалучылася. Гэта якраз той выпадак, калі тэкст супярэчыць музыцы і відэашэрагу, а настрой — тэме. У кампазыцыі «Наша возьме» ўсё спалучылася і ўсё адпавядае, але навошта? Калі музыка — гэта спорт, значыць, ня трэба забіваць сабе галаву складанымі пытаньнямі. «Будзь прошчэ» — і ўсё будзе выглядаць арганічна. А на большае аўтары гэтай кампазыцыі і гэтага відэа і не прэтэндавалі. «Наша возьме»: усё проста, як «наша ніва». Дзякуй за шчырасьць. Кожны раз ад музыкі хочацца чагосьці большага — але вось уключаю чарговы трэк або адчыняю відэа: і зноў бачу старанных барадатых хлапцоў-лесуноў і дзяўчат з галасамі русалак, чую першыя акорды — і разумею, што не, нічога не зьмянілася. Зараз мяне зноў будуць пераконваць, што я беларус. На той музычнай мове, якую я ўжо недзе чуў.

Як і ў любога сучаснага мастацтва, у музыкі цяпер выбар невялікі. Трапіць у нэрв часу — або трапіць у нэрв трэнду. Што ж, другі падыход нічым ня горшы за першы, але калі мы хочам быць шчырымі… Прытомны чалавек заўжды ведае, чым ён насамрэч займаецца: мастацтвам або вырабам прадукту масавага спажываньня. Як стары пярдун маю права на такое аматарскае прызнаньне: у беларускіх выканаўцах дужа лёгка заблытацца, бо практычна ўсе яны падобныя адно да аднога. Адрозьніваюцца назвы праектаў і даўжыня бародаў.

Ёсьць у беларускай мове такое слова — «другаснасьць». І мне заўжды было цікава, а як назваць наступную ступень, тую, якая далей за другаснасьць? Трацічнасьць? Радуе, што да трацічнасьці ў нас не даходзіць. Усё якасна — значна больш якасна, чым было раней, і другасна, ня больш другасна, чым у старыя часы.

І яшчэ адно важнае пытаньне: ці можа музыка (ня толькі беларуская) быць інтэлектуальнай? Мне дык заўжды гэтага хацелася. І рэч тут ня толькі ў тэкстах — найлепшыя тэксты (не, вершы!) у Лянкевіча, гэта бясспрэчна. Рэч, напэўна, ва ўзроўні ўспрыманьня, на якім музыкам хочацца гаварыць. Музыка — мастацтва не для ўсіх і не на кожны дзень, мастацтва наогул ня мусіць заігрываць з публікай — і, відаць, музыкам тут цяжэй за ўсё. Як слухач я шчасьлівы, што нехта яшчэ гатовы гуляцца ў канцэптуальнасьць. «Грамадазнаўства» і «Прадмова» ўтвараюць у галаве беднага слухача новыя зьвіліны. Але слухача шкадаваць ня трэба. Ён любіць, калі да яго ставяцца зь лёгкай пагардай — і сумуе, калі яму старанна дэманструюць сваю любоў.

Чаго я баяўся, пагаджаючыся быць слухачом? Вядома, прадусім паганства, гэтай пошасьці, якая даўно захапіла беларускую сцэну і сыходзіць нікуды не зьбіраецца, аблытваючы музычную сцэну сваім павуціньнем і прабіраючы яе ядлоўцавым духам, даўкім, як джын беларускай вытворчасьці. Раней я думаў, што гэта такая ідэалёгія. «Аs bas» гурта Irdorath праносіцца, як дзікае паляваньне караля Стаха, і не пакідае за сабой ніякай маралі — і гэтым заслугоўвае добрага слова. Паганства — гэта такая гульня, а гульня ў мастацтве яшчэ нікому не зашкодзіла. Прынамсі, кампазыцыя і кліп падаліся мне дужа якасна зробленымі.

Ну, і колькі словаў пра нонканфармізм. Сапраўдных панкаў мною заўважана не было — з гэтага можна зрабіць выснову, што пад нонканфармізмам цяпер разумеюць нешта іншае. З нонканфармізмам наогул адбылася апошнім часам такая рэч: каб узрушыць і нават эпатаваць, паказаўшы сваю ўнутраную свабоду, трэба быць сабой і ціха сказаць пра інтымнае. Крычаць і ванітаваць больш не абавязкова. Быць сабой — самае цяжкае і рызыкоўнае. Таму для мяне ўзорам сапраўднага нонканфармізму стала песьня Вайцюшкевіча пра маму на словы Бураўкіна — працяла ледзь не да сьлёзаў. Ніводзін змрочны лясун і ніводная душадзёрная русалка так не апяклі сэрца, як гэты немудрагелісты мужчынскі маналёг.

А сёньня паслухаў «Сьнег» Макарэвіча ў беларускім перакладзе. Гонар за мову, вядома, зьявіўся — дый наогул хораша выйшла. Напэўна, хораша — загладка, загарманічна, беларуская зіма не такая. Але што тут скажаш: я ніколі не любіў Макарэвіча па-расейску, дык з чаго яго любіць па-беларуску? Я люблю Шнітке, Шастаковіча, Боўі і Ігі Попа. Старасьць, што паробіш. Ваша возьме.

Альгерд Бахарэвіч, для Tuzin.fm

Экспэрт Tuzin.fm пісьменьнік Альгерд Бахарэвіч нарадзіўся ў 1975 годзе ў Менску, з 2007 жыў у Гамбургу, у 2013 вярнуўся ў Менск. Аўтар раманаў «Праклятыя госьці сталіцы», «Сарока на шыбеніцы», «Шабаны. Гісторыя аднаго зьнікненьня», «Дзеці Аліндаркі» і некалькіх зборнікаў эсэ. Удзельнік шматлікіх міжнародных літаратурных фэстываляў у Нямеччыне, Польшчы, Чэхіі, Літве, Украіне, Славеніі, ляўрэат некалькіх літаратурных прэміяў. У маладосьці быў заснавальнікам, аўтарам тэкстаў, вакалістам і франтмэнам гурта «ПравакацЫя», бас-гітарыстам гуртоў «Los Chicanos», «Начало конца».