Максім Жбанкоў: «Крамбамбуля». Чарка на пасашок

Культуроляг Максім Жбанкоў разважае над прычынамі роспуску праекту Лявона Вольскага: «Крамбамбулю» загубіла менавіта тое, што павінна было ёй дапамагчы.

Нарэшце ў нас стала ўсё як у людзей: героі альтэрнатывы выйшлі ў жорсткую ратацыю. Пажыцьцёвыя генэралы рок-н-ролу паступова вылятаюць на ўскраіны музпрацэсу, так і ня стаўшы яго галоўнакамандуючымі. Сэрыя распадаў і паўраспадаў важкіх праектаў — ад расколу залатога складу N.R.M. да зацяжнога разводу «ляпісаў» (зь дзяльбой зэдлікаў і расьпілоўваньнем сумесна нажытых сэрвантаў) — сьведчыць ня проста пра чарговы крызіс жанру. Штось ня так з энэргетыкай. Тое, што раней «калбасіла й плюшчыла», ужо не працуе. Нядаўняя заява Лявона Вольскага пра закрыцьцё праекту «Крамбамбуля» ў гэтым кантэксьце — не какетлівы жэст лякальнай зоркі, а цьвярозы крок прагматычнага мэнэджара праблемнага прадпрыемства.

Вольскі — выдатны санграйтар, маторны шоўмэн і эфэктыўны прадусар — заўсёды адрозьніваўся вострым пачуцьцём моманту. У рамантычна-пратэставых 80-х ён рабіў з «Мрояй» сьвядомы гардовы «стод-рок», у геройскія 90-я пісаў горка-салодкія гімны барацьбы і волі з N.R.M., потым пайшла паласа сайд-праектаў ад «Народнага альбому» да «Куплетаў і прыпеваў», кароткі рэвалюцыйна-радыкальны шумавы выкід ад Zet, белсатаўскія «навагоднія агеньчыкі», цяперашнія музычныя радыёфэльетоны і змрочная сацыяльная дыягностыка апошняга сольніка «Hramadaznaustva».

«Крамбамбуля» апошняга разьліву

На гэтай дарожнай мапе ў задумы з «Крамбамбуляй», якая доўжылася 15 гадоў, сваё асаблівае месца — досьведу канструяваньня беспартыйных тавараў шырокага спажываньня.

Напачатку нулявых гэта здавалася добрай ідэяй. Пратэставая хваля канца 90-х зьнемагла, сфэра прысутнасьці ў публічным полі радыкальных рок-выказваньняў рэзка звузілася, адміністрацыйны прэсінг на гітарных змагароў узмацніўся. Пры такім раскладзе пісьменны рэбрэндынг ранейшых аўтарытэтаў выглядаў выдатным тактычным ходам: ўцячы ад «чорных сьпісаў», але застацца ў полі ўвагі свой публікі: «Які N.R.M.? Мы — „Крамбамбуля“!»

Гульня ў маскі, дарэчы, была і застаецца фірмовай фішкай Лявона. Акрамя таго, відавочна прысутнічаў стратэгічны інтарэс: прыцягнуць да «беларушчыны» новую публіку, ня столькі «Беларусь, здольную думаць», колькі гатовую танчыць пад уласны «альтэрнатыўны шансон». Застольны праект Вольскага ў зваротнай пэрспэктыве выглядае суразьмерным тагачаснай мутацыі праекту Міхалка: і новая «Крамбамбуля», і абноўлены «Ляпіс» пасьлядоўна ператваралі музычную альтэрнатыву ў камэрцыйны прадукт. Праўда, з радыкальна адрозным вэктарам: «Ляпісы» зазывалі ў Сочы, Лявон разьліваў тэкілу.

«Крамбамбуля» разьліву 2003 году

«Лёгкі» стыль Вольскага задоўга да зьяўленьня індустрыі вышыванак стварыў клішэ бясьпечнага побытавага нацыяналізму — лякальнай весялухай, скокаў ражаных. Усё, зробленае да апошняга часу пад шыльдай «Крамбамбулі», мела адчувальны прысмак тэатральнага «капусьніку», гульнятэкі сусьветнага поп-фальклёру.

Падкрэсьлена трэшовыя касьцюмы, захопленасьць бульварнай біжутэрыяй і вульгарнай мэлёдыкай, сьвядомае электрычнае гучаньне музычнага матэрыялу ў дыяпазоне ад алька-бугі да гапаку — такая агульная «расфакусоўка» аўтарскага зроку была абсалютна апраўданай для агучкі шалёных хмяльных вячорак. Лявон дакладна пралічыў нішу, якая дагэтуль пуставала ў беларускім шоу-бізе, — адсутнасьць застольнай музыкі новага пакаленьня. Праблемай стала іншае: здольнасьць запоўніць гэтую пустэчу ўласнымі намаганьнямі.

Мяркую, «Крамбамбулю» загубіла менавіта тое, што павінна было ёй дапамагчы: мазаічны крэатыў, ТЮГаўскія прыколы і зачараванасьць поп-штампамі. «Крамбамбуля» магла ўсё — ад індыйскіх прыпевак да ірляндзкіх балядаў, ад польскіх сэрыяльных матываў да дваровых куплетаў. І ўсё гучала аднолькава сымпатычна і неабавязкова. «Раз-два-тры — усе за стол!» магло пацягнуць на тры хвіліны весялосьці. І назаўжды вылятала з галавы.

Праект рос ня ўглыб, а ўшыркі, залучаючы ў сваю арбіту ўсё новых гасьцявых пэрсанажаў і чарговыя музычныя архівы. Плынь стылізацыяў пачала стамляць як зацягнуты анэкдот. А простая мова ад першай асобы ў дадзеным фармаце ніяк не атрымлівалася.

Мітусьлівая «Крамбамбуля» не сфармулявала выразнага канцэпту — а таму не стварыла і сваёй публікі. Прыхільнікі «энэрэмаўскага» Вольскага чакалі ад прызнанага рок-партызана большага. Юзэрам застольных танцаў хапіла б і меншага — усё роўна ад каго. Запушчаны аднойчы канвэер мілых глупстваў у нейкі момант стаў працаваць супраць свайго аўтара.

«Крамбамбуля» на канцэрце ў «Шайбе», 2008 год

Сэнсавы канфлікт Вольскага-артыста з Вольскім-забаўнікам абвастрыўся, калі развальваўся N.R.M. — бэнд олдавых нацыянал-нонканфармістаў. Спробы яго разьвязаць прывялі да цікавах мутацыяў, накшталт зьяўленьня N.R.M. (у поўным складзе) на падтанцоўцы аднаго з навагодніх «тэлекарпаратываў» Лявона Артуравіча і выязных канцэртаў «Крамбамбулі» зь фірмовым «Драбадзі-драбада» і …рэпэртуарам N.R.M. пад бел-чырвона-белымі сьцягамі.

Мічурынскія спробы па вырошчваньні поп-фольку ўшчэнт прайгралі па ачках традыцыйнай мінімалісцкай рок-публіцыстыцы. Менавіта такі Вольскі, самурай духу з «Пагоняй» у пятліцы, апынуўся рэальна запатрабаваным ўнутры сваёй задуменнай краіны — ды й за яе межамі. «Крамбамбуля» стала сур’ёзнай — і скончылася як «Крамбамбуля». Заставалася толькі паставіць кропку. Пакуль. Бай-бай. Вынось посуд.

Максім Жбанкоў, journalby.com, публікуецца на Tuzin.fm у перакладзе на беларускую з дазволу аўтара